„არქიპელაგი გულაგი“ რუსი მწერლისა და პუბლიცისტის, ალექსანდრ სოლჟენიცინის ყველაზე ცნობილი ნაწარმოებია. მისი პირველი ნაწილი 1973 წელს გამოიცა პარიზში, საბჭოთა კავშირში კი, სადაც სოლჟენიცინის ნაწარმოებთა დაბეჭდვა-გავრცელება კანონით ისჯებოდა, იატაკქვეშა გამომცემლობებში – სამიზდატებში იბეჭდებოდა, ან ხელნაწერების სახით ვრცელდებოდა.

 

წიგნი სამი ტომისგან შედგება. პირველ ტომში აღწერილია ის გზა, რომელსაც ადამიანები გადიოდნენ დაპატიმრებიდან გულაგში მოხვედრამდე.

 

„ჩემი თაობის ადამიანების ნაწილი, და მათ შორის მეც, ალექსანდრ სოლჟენიცინის „არქიპელაგ გულაგს“ მის ხელში ჩაგდებამდე და წაკითხვამდე ბევრად ადრე დეტალურად ძალიან კარგად ვიცნობდით, რადგან ჩვენ იგი... მოსმენილი გვქონდა. დიახ, მოსმენილი! საქმე ისაა, რომ ზუსტად ორმოცდაათი წლის წინ, 1974 წლის იანვარში „რადიო თავისუფლების“ რუსულმა რედაქციამ დაიწყო „არქიპელაგი გულაგის“ პირდაპირ ეთერში კითხვა. კითხულობდნენ ყოველდღიურად ნახევარი საათის განმავლობაში. პარალელურად, „ამერიკის ხმა“ რომანიდან ნაწყვეტებსა და ახალ-ახალ რეცენზიებსაც კითხულობდა.

 

წიგნის გამოცემა ბირთვულ აფეთქებას ჰგავდა, რადგან ერთ მშვენიერ დღეს მთელი მსოფლიოსთვის გასაგები გახდა საბჭოთა სადამსჯელო სისტემის ნამდვილი, გიგანტური მასშტაბები. წიგნმა არა მარტო საბჭოთა კავშირი ამხილა, არამედ სასტიკი სილა გააწნა ცივილიზებულ დასავლეთსაც, რომლის უდიდეს მოღვაწეებს, ჟან-პოლ სარტრიდან დაწყებული და ბერტრან რასელით დამთავრებული, კომუნიზმისადმი სიმპათიაზე უარი მანამდე ვერაფერმა ათქმევინა. დორის ლესინგმა, სხვათა შორის, მანამდე ინგლისის კომუნისტური პარტიის სტაჟიანმა წევრმა, განაცხადა, რომ ამ წიგნმა „დაამხო იმპერია“.