პოლონელი მწერალი ოლგა ტოკარჩუკი, რომელსაც წელს მიანიჭეს ნობელის პრემია ლიტერატურის დარგში, წერს, რომ პრემიის მიღების ამბავი უცნაურ ვითარებაში გაიგო, შარაგზაზე, სადღაც ცასა და მიწას შორის. მისი თქმით, ამაზე უკეთესი დახასიათება იმ სამყაროსი, სადაც ვცხოვრობთ, ალბათ არც ეგულება, ასევე, რაც ჩემთვის ყველაზე საინტერესო იყო, დასძენს: „მე ისეთი ლიტერატურა მწამს, ადამიანებს რომ აერთიანებს და გვიჩვენებს, რაოდენ ვგავართ ერთი მეორეს, იმაშიც გვარწმუნებს, რომ ერთურთს უხილავი ძაფები გვაკავშირებს.“ ვერ ვიტყვი, რომ მანამდე გამეგოს მისი სახელი, რა თქმა უნდა, არც მის ლიტერატურას ვიცნობ, მაგრამ ეს სიტყვები განსაკუთრებულად მომეწონა. ასეც არის, რაც არ უნდა დიდად განვსხვავდებოდეთ ერთმანეთისგან, ყველას მრავალი საერთო გვაქვს, რაც არ უნდა ვეცადოთ, რომ ვიყოთ ინდივიდუალურები და დამოუკიდებლები, ბოლოს მაინც მივხვდებით, რომ ყველას საერთო პრობლემები გვაკავშირებს ხოლმე, ყველას ერთნაირი საწუხარი გვიჩნდება, ასე ვცხოვრობთ სადღაც ცასა და მიწას შორის და დავეძებთ ერთმანეთს, ერთიმეორეზე უხილავი ძაფებით გადაბმულები.
ლიტერატურასაც ეს ძალა აქვს, როცა ზიხარ ევროპასა და აზიას შორის არსებულ ერთი პატარა ქვეყნის პატარა ქალაქში, შენს ოთახში, კითხულობ ადამიანებზე სრულიად შორს, თუნდაც სამხრეთ ამერიკის რომელიმე სოფელში მცხოვრებლებზე და გესმის მათი საწუხარი და ხვდები, რომ ეს ოდესღაც შენც განგიცდია და ეს პრობლემები აი, ამ სოფელში რაც არის, შენს ქალაქშიცაა და ამ დროს გრძნობ დიდ სიახლოვეს პერსონაჟებთან და წიგნთან, თითქოს შეიძლებოდა ეს შენს ქვეყანაშიც დაწერილიყო.
ეს სიახლოვე მითუფრო იზრდება, თუ ავტორი შენსავე სივრცეში ცხოვრობს, თუკი თქვენ ერთი კულტურის ნაწილები ხართ.
სხვების არ ვიცი, მაგრამ მე ყველაფერს სურნელით ვიმახსოვრებ. თითოეულ მოგონებას თავისი სურნელი აქვს ხოლმე, როგორც ყველა სახლს, და ჩემი ბავშვობის მოგონებებს რომ ვიხსენებ, ჩემი ძველი სახლის სუნი მახსენდება, ნესტიანი და ნოტიო, ისეთი, დასავლეთში რომ იცის ხოლმე. „მტრედების იონას“ კითხვისას მსგავსი შეგრძნება მქონდა, თითქოს ჩემს ქალაქში ვიყავი და ჩემი სახლის ეზოში დავსეირნობდი, სახლის უკან დიდი რკინის რეზერვუარიც იყო, იქვე ჩემი ძაღლიც, და ჭიშკარზე შემომჯდარი თუჯის მტრედებიც მიმზერდნენ, „თუჯის მტრედები, განწირულნი სამუდამო უძრაობისთვის“.
ბექა ახალაიას ამ ლექსს პირველად სოციალურ ქსელში გადავაწყდი, მანამდე მხოლოდ ავტორის სახელი და გვარი გამეგო და მის პირველ კრებულზეც მსმენოდა, მაგრამ წაკითხული არ მქონდა. ლექსს „ყვითელი კარი“ ჰქვია, და ის ახალ კრებულში შედის. მაშინ ასეთი პერიოდი მქონდა, პოეზია ვერაფრით მოდიოდა ჩემთან ახლოს, თითქოს მოვდუნდი და ვერც ერთი წაკითხული ახალი ლექსი ემოციებს ვერ აღმიძრავდა. შეიძლება ეს ავტორების ბრალი ყოფილიყო, ან ჩემი, ვერ გეტყვით, მაგრამ „ყვითელი კარი“ ის ტექსტი აღმოჩნდა, რომელმაც ისევ დამიბრუნა იმის რწმენა, რომ ღირებული პოეზია ისევ იქმნება აქ და ახლა. ეს შეიძლება ლექსის დასაწყისსაც დავაბრალოთ:
„გიჟის თვალები უდაბნოა,
საიდანაც
არა ცხელი,
მწველი ნიავი,
არამედ არქტიკული სუსხი უბერავს...
ის იყო ჩემი მეზობელი[...]“
იწყებს ავტორი და გვიამბობს ამბავს ქალზე, რომელიც თან სულ სიმშვიდეს დაატარებდა, სულ გულთბილი ღიმილი ეხატა სახეზე და ერთხელაც თავისივე სიკეთემ შეშალა, ჰო, ასეც ხდება ხოლმე, ასე მოულოდნელად მოგეპარება სიგიჟე და ჭკუიდან შეგშლის, მაგრამ ჯერ ბევრი ტკივილის გამოვლა გიწევს, ბევრი იმედგაცრუებისა შვილების და ოჯახის მხრიდან, ასე მარტივიც არ არის, ადგე და უბრალოდ გაგიჟდე. ლექსი კი თითქოს, მიუხედავად მთელი ტრაგიზმისა, ნათელი წერტილით მთავრდება, პატარა ბავშვი ასფალტზე მიმოაბნევს ყვავილებს და ეს შემთხვევითიც არ არის, კრებულში ხშირად ვხვდებით ბავშვებს, რომლებიც პატარაობის მოგონებებს წამით გაგვიღვიძებენ მეხსიერების იმ ერთ პატარა კუნჭულში, მაგრამ არ გეგონოთ, რომ ბავშვები აქ ანგელოზები არიან და მხოლოდ სიკეთეს თესავენ, ბევრი გაუაზრებელი ბოროტებაც მათ გონებაში ისახება – ბავშვმა შეიძლება მთელი გულით ირწმუნოს და შეიყვაროს და ამ დროს გაუაზრებლად ძველ რკინის რეზერვუარში გამოკეტოს წიწილები, ბატები და ბატის ჭუკები.
მაგრამ, ერთიცაა: ჩვენი ბავშვობისგან რაც განგვასხვავებს, სინანულია, ის ძლიერი სინანულის გრძნობა, როგორც მაშინ გვიჩნდებოდა ხოლმე, პატარები რომ ვიყავით, ახლა კი, რაც დრო გადის, თითქოს სინანულიც არ არის ისეთი გულწრფელი, როგორც მაშინ იყო.
როგორც ნინო სადღობელაშვილის მიერ დართულ წიგნის ანოტაციაში ვკითხულობთ, კრებულს ოპტიკური ილუზიის თვალთახედვით ჯვრის ფორმა აქვს, ერთმანეთს მოულოდნელი ეფექტებით კვეთს ჰორიზონტისა და ვერტიკალის სიმეტრია. ეს ყველაფერი კი მრავალფეროვანს ან თუნდაც ორფეროვანს ხდის კრებულს. ბავშვობის გახსენებებიდან პოსტმოდერნულ ტექსტშიც ვეშვებით, რომელიც გრიგოლ მეხანძრეზეა. ლექსში არქაულ ენას რამდენიმეგან სლენგიც ერთვის, რაც თითქოსდა ჰაგიოგრაფიულ ტექსტს სულ სხვანაირ ელფერს სძენს.
წიგნში ერთ-ერთი საინტერესო დეტალი ლირიკული გმირების სახეებია. ისინი ხშირ შემთხვევაში არიან უბრალო, ხშირად ფართო მასებისთვის უჩინარი ადამიანები, რომლებიც ჩვენთან ერთად ქუჩებში დაიარებიან, რომელთა პრობლემებზეც და საწუხარზეც იშვიათად თუ საუბრობენ, და როცა საუბრობენ, მხოლოდ პოპულისტური გაგებით ან ზედაპირულად. ეს ერთგვარი მცდელობაა მათი ხმის საჯარო ფონზე გამოტანისა. თუ მმართველი კლასი ცდილობს მათი ხმის ჩახშობას, ლიტერატურა და ზოგადად ხელოვნება შეძლებს მათი ხმის აჟღერებას, მაგრამ ეს არა მესამე პირის ან დამკვირვებლის გადმოსახედიდან, არამდე ამ მასაში მყოფის ხმით, პირდაპირ და დაუფარავად ან თუ გნებავთ, ენის მოჩლექვის გარეშეც.
კრებულში გამორჩეული ლექსი, ვფიქრობ, „მტრედების იონაა“, კრებულსაც ხომ ეს ჰქვია. ეს ამბავია სოფელში გიჟად შერაცხულ კაცზე, რომელმაც ჭიშკრის თავებზე შემომჯდარი თუჯის მტრედები მოიპარა. სოფელმაც ამიტომ მოიძულა. მაგრამ ვინ იცოდა, თუ სინამდვილეში რა ხდებოდა.
„ღამით ძილის წინ წარმოვიდგენდი კიდეც,
ჭუჭყიან და ათასგან დაკერებული შარვალ-ხალათზე
ნისკარტით ჩაფრენილი მტრედები
როგორ დააფრენდნენ იონას ცაში...“
იონამ მტრედები ააფრინა ცაში, თავისუფლება მისცა თუჯის ერთ ყალიბზე ჩამოსხმულებს, სამუდამო უძრაობისთვის განწირულებს. თუჯის მტრედები კი ცაში დააფარფატებდნენ ყოველ ღამით, ცაში, რომლიდანაც მოჩანდა მთელი ქვეყანა, შიგ მოსახლე ანგელოზებად შობილი და მერე ცხოვრებისგან დაუძლურებული ადამიანებით, ქუჩაში მოვაჭრე შვილმკვდარი დედებით, მშიერი სტუდენტებით, კაპიკებისთვის მშრომელი მუშებით სავსე, რომლებსაც უჩინარი, ყველასთვის უხილავი ძაფი ჰქონდათ გამობმული, რომელიც ერთმანეთისკენ ექაჩებოდა და ექაჩებოდა მანამ, სანამ არ შეხვდებოდნენ ერთმანეთს, თავიანთი გაცრუებული იმედებით გულში.
ამიტომაც ააფრენს იონა მტრედებს, ააფრენს მაღლა ცაში, მაგრამ მალე მიხვდება, ძირს, მიწაზე ჩამოსვლა რომ მოუწევს მალე, დედის საფლავზე ემბრიონის პოზაში გაყინულს, მტრედები კი შიგ დახვდებიან, სუსტი მხრებით გაამაგრებენ კუბოს, რომ უძირო უფსკრულში არ დაინთქას.
